Letras Galegas 2021: Xela Arias e a discutible decisión da Real Academia

En circunstancias normais, o nomeamento de Xela Arias para celebrar as Letras Galegas 2021 sería unha alegría enorme. Xela, ademais dunha persoa discreta, foi unha poeta enorme e de obra contida e precisa. 

E, non obstante, non podo máis que mostrar a miña perplexidade por este nomeamento, tan pouco oportuno, da Real Academia Galega, que se produce, ademais, desoíndo unha maioría de voces do tecido cultural galego. 

Pero, sen ánimo de estenderme nin de polemizar gratuitamente, aínda que si de explicar a miña indignación, vou expoñer os motivos destas afirmacións: 

 1) Habitualmente, a Real Academia toma esta decisión no mes de xuño. A estas alturas do ano (22 de decembro) xa non ten sentido ningún que a Academia dedique o 2021 a ninguén que non sexa Carvalho Calero. Nin as circunstancias provocadas pola pandemia permitiron unha celebración normal para Ricardo Carvalho Calero, que ve profundamente minguada a conmemoración da súa figura, nin o nomeamento de Xela Arias vai poder ser celebrado como correspondería.

2) Para que se publiquen estudos, divulgativos, pero tamén rigorosos, profundos e á altura das circunstancias, é preciso, en primeiro lugar, buscar autoras e autores, e concederlles tempo para a investigación e posterior escrita dos libros sobre a obra e a figura á que se lle dedican as Letras Galegas. É un proceso que as editoriais comezan habitualmente no verán, cos pertinentes encargos literarios. A maiores, o proceso de edición, como sabe calquera persoa vencellada ao mundo do libro, precisa un mínimo de tres meses (e é un prazo demasiado apurado, que require un gran esforzo suplementario) para poder levalo a cabo nun tempo tan xusto. En consecuencia, esta declaración tan á destempo evitará que se realicen estudos profundos, investigacións literarias e biográficas precisas, e traerá como consecuencia unha celebración incompleta e precipitada. Ademais, neste caso, Xela Arias é unha escritora con capacidade real para conectar coa sensibilidade da cidadanía, e tras esta decisión da Academia parte cunha enorme desventaxa marcada pola escaseza de tempo, nun momento ademais en que, por desgraza, a fin da pandemia aínda non está clara. 

 3) Lamentablemente non podo entender os motivos polos que non se prolongou o ano Carvalho Calero, aproveitando as dinámicas e refluxos xa creados e concedéndolle tamén ao autor de Ferrol a dignidade precisa para entendermos a súa figura, que non se puido traballar nos centros de ensino de primaria nin de secundaria. 

 4) E, finalmente, se a intención da Real Academia era non prolongar ao 2021 o ano Carvalho Calero non podo entender como se agardou ata o 22 de decembro para facer pública esa decisión de dedicarllo a Xela Arias, decisión que, de facerse pública con anterioridade, proporcionaba unha marxe moito maior para unha celebración apropiada á dimensión dunha poeta e muller como Xela Arias. 

De verdade non foi posible tomar esta decisión con anterioridade?

Só queda a esperanza de que, desde os ámbitos da cultura cidadá, fagamos todo o posible para impulsar e divulgar a figura dunha poeta radicalmente moderna, feminista, filla dun tempo que soubo comprender á perfección, íntegra e cunha vocación creativa que deu como resultado unha obra literaria de primeira magnitude. 

O ilusionismo da literatura

A ficción ten unha capacidade extraordinaria para axudarnos a entender o mundo. Non só nos traslada vivencialmente, coma nun truco de ilusionismo, a calquera lugar ou circunstancia do pasado ou nos fascina coa súa facultade de servirnos diante dos nosos ollos  que non somos capaces de ver do presente, senón que, ademais, atesoura o vigor imprescindible para presentar situacións ou circunstancias que poden ter unha enorme proxección de futuro. E iso non quere dicir que as escritoras ou escritores sexamos visionarios nin teñamos unha maior capacidade que o resto dos humanos para intuír ou adiviñar un tempo que aínda non chegou, senón que a forza da creatividade reside en que a palabra nos dota de ferramentas extraordinarias para recrear situación que, en moitos casos, poderían ser consideradas anticipatorias.

Estes días, eu mesmo, non deixo de sorprenderme do que escribía en Instagram en marzo do ano pasado. En febreiro de 2019 iniciei, en absoluto e consciente silencio, desde unha conta de Instagram, un proxecto literario en rede (tal e como fixera anteriormente con Poétic@ ou con Estado de malestar) titulado Aí fóra no que unha voz feminina vai dando conta do seu estado de ánimo durante un encerro, prolongado e enigmático e bastante distópico. Hai un ano, eu publicaba en Instagram textos coma este, do 21 de marzo de 2019:

«Se cambio de posición, semella que a árbore medra e, aínda que pareza ridículo, éncheme de esperanza. Confío en que o tempo me rescate desta prisión na que confundo o paso dos días. Confío en que a primavera faga agromar esta árbore chamada carballo. Carballo. Que palabra tan ateigada de sabores. Carballo. Lamentablemente, o encerro fai que xa me custe pronunciar e mesmo recoñecer as palabras, pero esta é a única á que me aferro hoxe na miña realidade, e tamén a única, tanxible, que designa a vida»

ou coma este, do 31 de marzo de 2019:

«Estaba no certo! Nas pólas da árbore agroma a miña esperanza. Hoxe o ceo está azul e sinto dentro unha forza que pensei que perdera. Abráiame que a luz de aí fóra teña aínda esa enerxía para alimentarme a alma. Do outro lado desta Velux ronda ameaza e a morte pero tamén reside o único chaleco salvavidas ao que me podo asir. Aquí dentro, neste esquecido refuxio, non fago máis que consumirme»

ou coma este, do 14 de abril de 2019:

«Estes días fantasmagóricos lémbrame o cheiro dos hospitais, eses lugares onde a realidade se desdebuxa baixo a bandeira da indefensión. E hoxe devecería por pisar cos meus propios pés o chan dun deses lugares onde a loita contra a morte me faría sentirme viva e onde cada minuto sería unha enorme conquista. O tempo dicta titánicamente a perspectiva dos nosos desexos, das nosas expectativas»

Escribín sobre esta historia ata o 22 de agosto do ano pasado e logo non volvín sobre o proxecto, por falta de tempo e, sobre todo, por falta de capacidade para concentrarme no que estaba a facer. O pasado 22 de marzo, logo de reler –abraiado, confésoo– o que escribira daquela, retomeino, interpretando, eu mesmo con outros ollos, o sentido dese labor literario. Como dixen antes, os escritores e escritoras non temos ningún tipo de potestade nin autoridade sobre os demais para debuxar o futuro, pero a creación literaria ten esa grandeza incógnita de rachar fronteiras, de crear contextos e situacións que, ás veces, poden semellarnos inimaxinables.