Raduan Nassar: sensualidade, cólera, dominación e masculinidade

Aproveitando a concesión do Premio Camões 2016 ao escritor brasileiro Raduan Nassar, que provocou a reedición da súa escasa obra por parte da editora Companhia das Letras, merquei na libraría Bertrand un exemplar da súa novela de culto Un copo de cólera. Escrita en 1970 e publicada oito anos despois, ten as características que en principio máis me interesan a min dunha boa novela: brevidade e intensidade.

Desde logo, é breve e intensa, como tamén é densa, delicada, rica, complexa, sorprendente, demorada e sutíl e supón un desafío constante para o lector ou lectora, que debe soster, para desfrutar, os constantes embates do narrador. Estamos ante un narrador en primeira persoa, masculino (agás no derradeiro capítulo, cando se pecha a estrutura a xeito de círculo, no que é a muller a que fala), que narra unha historia de posesión e dominación construída a partir dun «xogo» de seducción extraordinariamente sensual.

Ten toda a carga e a potencia da mellor literatura brasileira, forte, decidida, contundente, implacable nos seus plantexamentos literarios e na forma de narrar. Un copo de cólera é un exercicio de estilo esixente, que nos obriga a dar todo de nós, que prescinde completamente de puntuar pois cada capítulo (e hai seis en toda a novela) constitúe unha única e longüísima oración. Através da novela, asistimos a ese xogo de dominación e tamén ao enorme e sutil combate dialéctico da parella protagonista (aínda que só cando chega o «copo de cólera»), tan matizado, tan cargado de ironía, de viveza, de profundidade e, ao tempo, de banalidade (algo que ocorre con frecuencia nas discusións de parella).

O problema, que se percibe con claridade case cincuenta anos despois de ser escrita, é que a dominación é exclusivamente masculina («sabendo que ela arrebatada pelo meu avesso haveria sempre de gritar é este canalha que eu amo» ) e a sumisión e o sometemento é exclusivamente feminino («magnífico, você é especial»). Esa dominación non se precibe tanto na discusión, no combate dialéctico, onde a muller conserva toda a súa destreza e capacidade, como no acordo, na sedución (patrón da masculinidade tradicional) e na iniciativa permanente e abouxante do home. E a dominación..., domina. Tamén no final. Ora ben, é unha novela que non se esquece, especilmente recomendada para lectores e lectoras que gozan co vigor da palabra; a palabra dun escritor que foxe dos medios de comunicación e das entrevistas e que apoiou abertamente a Dilma Rousseff durante toda a operación política que acabou apartándoa do poder.

O partido, desde a Feira do Libro de Braga

A Feira do Libro de Braga, que se celebra estes días na Avenida Central, quedou absolutamente deserta esta tarde, minutos antes de comezar o partido Francia-Portugal. Desde había xa horas, a inmensa maioría das persoas que paseaban polas rúas ou mesmo as que entraban nas casetas da Feira, a follear ou curiosear nos libros, acudían enfundadas nas cores da bandeira portuguesa ou co rostro pintado de verde e vermello.
De tal xeito, a Feira, que pecha habitualmente ás 23 horas (cunha franxa horaria xenerosísima que procura o encontro cos lectores e lectoras) detivo completamente a súa actividade, deixándoa en suspenso. As casetas pecharon, a programación anulouse e todas as persoas marcharon a ver o partido. Co país paralizado ante os televisores, coma noutras cidades, a cidadanía de Braga citouse na Praça do Conde Agrolongo, lugar onde o Concello instalou unha pantalla xigante para o visionado do encontro. Portugueses residentes e portugueses emigrantes en Francia, retornados para disfrutar das súas vacacións, compartían, con sensacións diferentes pero o mesmo desexo, o seguimento do partido desde unha praza absolutamente ateigada. O aire vibrou cunha forza tan enérxica que foi quen, mesmo, de facer sucumbir a maxia dos libros. Á miña beira, os músicos de Bomboémia, aos que lles susperanderan o concerto programado para a mesma hora na Feira do Libro, ollaban, perplexos, para toda aquela masa posuída pola bola. Así é o fútbol.

«O principiño», unha película á altura dun libro de culto?

A través da revista portuguesa Fábulas, que sigo desde hai tempo, descubro que un libro tan emblemático e simbólico como O principiño foi levado ao cine en Francia. Non debe ser un reto doado, desde logo. En Fábulas adiántannos o tráiler dunha película (de animación) que non se estreará ata o 7 outubro do 2015 (en Francia). Así que, malia boa pinta que ten, haberá que esperar.

Cabo Verde afundiuse no mar, Cesária

«A vida, agora, citoume alí, na procura de mellor sorte. Mañá meterei esta carta nunha botella e botareina ao mar de Ponta do Sol. É a nosa despedida, Zé. Despedímonos de ti. Marcho cos teus fillos. E eu, coma ti, tampouco volverei. Para min, Cabo Verde afundiuse no mar. Adeus para sempre, Zé».

Cartas de amor

«Sodade», para a viaxe máis longa, a que non ten retorno, a da perda definitiva.


As voces da África máis intimista, sensual e contemporánea, con Salif Keitia e Cesária Évora.


Ceumar, que lle ofreceu ao público de Uxía este tema no fermoso concerto da Universidade, remata evocando a Cesária.



Pero a voz quente da Mae Velha quedará eternamente connosco, sempre disposta ao regreso.

Vídeo sobre «A aranha e eu»

Este vídeo, creado a partir de «A aranha e eu» está feito por Ana Patrícia Cal para a unha materia da Licenciatura de Ciências da Educação da Universidade de Lisboa.

Homens da Luta, volve o espírito de abril a Portugal?

A través do blog Querquellequer descubrín hai un par de semanas este fantástico vídeo de Homens da Luta, un tema combativo («E o povo, Pá?») para estes duros tempos de crise.

A banda está liderada por Neto e Falâncio, e son os candidatos portugueses á Eurovisión este ano, grazas á votación do público, e punto de remate habitual das movilizacións contra os recortes da crise. Constitúen unha especie de reencarnación do espírito dos Cravos, tematicamente actualizados para estes tempos de globalización financeira. Teñen un único disco editado, titulado A cantiga é uma arma (2010).



En 2009 foron detidos pola policía por interromper a toma de posesión do primeiro ministro socialista José Sócrates e anteriormente levaran a cabo múltiples accións semellantes. En 2007, como se pode ver no segundo vídeo, invadiron por sorpresa un plató de televisión onde se emitía un programa en directo, ante a desesperación do presentador. Algo semellante fixeron nun partido da selección portuguesa, sempre baixo o lema de «a luta continua».

Outra das súas accións foi replicar á canción «Parva que eu son», de Deolinda, un grupo de música tradicional portuguesa, con outra canción, que difundiron pola rede, titulada «Que esperto que eu sou». Curiosamente, a de Deolinda tamén era dunha canción crítica coa problemática social das xeracións máis novas en Portugal.

Este ano 2011 foron vencedores do Festival da Canção co tema «A luta é alegria». Como pode verse no terceiro vídeo, os Homens da Luta están a se converter en verdadeiros símbolos da loita contra a crise e do espírito da conciencia cívica en Portugal. Unha especie de recuperación do espírito de abril, aínda que tamén reciben críticas e acusacións de facer demagoxia. Unha desas críticas procede do xornalista e escritor Miguel Sousa Tavares, un supervendas en Portugal, de quen eu lin un par de libros (No teu deserto, novela moi digna pero un tanto espiritosa que conta unha viaxe por Alxeria semellante a outra viaxe que fixen eu en 1985, e Ismael e Chopin, un relato infantil). Sousa Taveres, que é un escritor contrario ás redes sociais, declarou que «os demagogos aparecem sempre nos momentos de crise» e que «as cousas non se resolven na rúa». En calquera caso, a resposta non se fixo esperar, e os Homens da Luta xa sacaron hai unhas semanas unha canción para satirizar o escritor. O seu espírito combativo é imparable.

.

Cordas do Sol

Cordas do Sol, outro grupo caboverdiano que me cativou naquel país de músicos. Pareceume unha banda tan extraordinaria que ao meu regreso paseille unha copia do CDD a Uxía e a Xurxo Souto, que o pincharon na Radio Galega.

A aranha e eu / La araña y yo

Esta obra oferece uma abordagem visual e poética do corpo humano.

Un álbum de gran belleza artística y literaria. (...) Esta obra ofrece un acercamiento visual y poético al cuerpo humano.

Madredeus

Madredeus é a banda sonora, explícita, na miña novela Silencio.

Batuko Tabanka

Un dos discos que, desde hai tempo, espero con máis ansiedade, faise desexar. Até o mes de outubro non poderemos disfrutar del. Estou seguro de que vai ser un disco abraiante e que a intuición non me vai fallar. A verdade é que algo xa oín del.
Ademais, este disco vai ser especialmente emotivo para min, que hai algúns anos cabalguei a golpe de transporte público as illas de Cabo Verde.

Filminho

Estupenda, esta iniciativa que nace dos remuíños culturais do río Miño, a cabalo entre Tomiño e Vilanova de Cerveira. O Filminho, un festival de cinema galego e portugués que se celebrará no próximo mes de xullo en territorios fronteirizos, é unha iniciativa que pretende fomentar a creatividade e que merece aplausos. Ao tempo, o Filminho daralle abeiro ao concurso Conta onde vives, promovido pola incasable iniciativa de Ponte nas Ondas, co obxectivo de promover novamente a Candidatura á UNESCO do Patrimonio Inmaterial galego-portugués. O incansable equipo de Santiago Veloso, ademais, acaba de sacar á luz un novo proxecto (compartido con Casa de Tolos), unindo nun fermoso vídeo as voces musicais de nenos e nenas galegos e portugueses ás de Guadi Galego e Vozes da Rádio. Pódese descargar o vídeo en alta resolución, unha versión para o móbil e a canción en mp3.

Portugal

O meu colega, o fotógrafo Renato Roque, envíame este poema de Eugénio de Andrade:

AS AMORAS
O meu país sabe a amoras bravas
no verão.
Ninguém ignora que não é grande,
nem inteligente, nem elegante o meu país,
mas tem esta voz doce
de quem acorda cedo para cantar nas silvas.
Raramente falei do meu país, talvez
nem goste dele, mas quando um amigo
me traz amoras bravas
os seus muros parecem-me brancos,
reparo que também no meu país o céu é azul.

Eugénio de Andrade, 1923-2005

Á venda

Algunha xente pregúntame se é posible conseguir Balada solitaria en Galicia. Inicialmente non, pero agora si. Un par de libreiros (Gonzalo de Cartabón e Xaime de Andel) acudiron á presentación do libro en Vigo e mercáronlle algúns exemplares ao editor portugués, de xeito que agora Balada solitaria estará presente tamén nas feiras do libro (nas casetas desas dúas librarías).

Balada solitaria

O vindeiro venres día 20, ás oito e media da tarde, presentarei o meu último libro, titulado Balada solitaria, na libraría Libros para soñar de Vigo. Para as persoas que non a coñezades, a fermosa libraría da editorial Kalandraka está na rúa Triunfo 1, no casco vello vigués, ao lado da Praza da Constitución. Pero non vos confundades, Balada solitaria non é un libro infantil. Nada máis lonxe. Pola súa temática e pola súa dureza, é un libro exclusivamente para adultos. É un longo poema (con argumento, trama e desenlace) relatado a través de dúas linguaxes: literaria (a miña) e fotográfica (a do artista gráfico portugués Renato Roque). Ten vocación anticomercial e non se adscribe estrictamente a ningún xénero literario, aínda que eu o considere parte da miña obra poética.
Balada solitaria foi publicado en Portugal polas Edições Eterogémeas e só se distribúe no país veciño, polo que en Galicia non poderá ser atopado e mercado máis que o día da súa presentación, o vindeiro venres. A introducción do libro fíxoa Teresa Siza, directora do Centro Português de Fotografia , dependente do Ministério de Cultura portugués. En Portugal xa se presentou no Porto e na fascinante e imaxinativa libraría O navio de espelhos de Aveiro. En Vigo, a presentación consistirá nun espectáculo literario: a través dun canón de vídeo, o fotógrafo Renato Roque proxectá as imaxes do libro; eu, mentres, darei lectura ao texto íntegro baixo a música do compositor portugués João Lóio. O editor, Luis Mendonça, tamén estará presente no acto. Amais de director das Edições Eterogémeas é ilustrador e deseñador gráfico. Como ilustrador adoita asinar baixo o seudónimo de Gémeo Luís.
Como vos dicía, en Balada solitaria fúndense dúas linguaxes (propias de cada un dos autores e ao tempo moi distintas) para contar unha historia, dúas linguaxes que sintonizan, enténdense e compleméntanse a partir da súa diferenza, da diverxencia dos seus soportes, para crear unha mesma tensión narrativa, para relatar o desacougo e o cambio das relacións humanas na sociedade contemporánea. Con franqueza, o resultado é sorprendentemente harmónico, porque o fotógrafo Renato Roque conseguíu, desde a súa perspectiva, sintonizar co espírito do texto.
Renato Roque (Porto, 1952) é artista gráfico, publicou diversos libros de fotografía e realizou numerosas exposicións da súa obra fotográfica tanto en Portugal (Porto, Aveiro, Braga, Lisboa, Matosinhos...) como no estranxeiro (Luxemburgo, Bruxelas, Bretaña, Mozambique...) Renato Roque impulsou múltiples proxectos fotográficos e de escrita, moitos dos cales foron editados en libros (Espelhos, 1992; Arcas de Sonhos , 1994; Renato no País das Manchinhas , 1997; A hora sua, 1999; Corpos de cidade, 2001; D’ouro d’Alendouro , 2003).

Un blo lisboeta

A miña amiga Sara Costa puxo un enlace a Cabrafanada no seu blo Beco das Imagens, que eu non coñecía pero que é realmente interesante. Ela é lisboeta, fai crítica literaria en diversas publicacións portuguesas e é unha auténtica embaixadora da cultura galega en Portugal. Tamén colabora na web CanaldeLivros.com

Centralismo

Esta mañá achegueime a correos a mandar un paquete certificado para Porto. Só se trataba de envialo a 150 km de Vigo, o lugar desde onde fixen o envío. Con todo, a funcionaria de correos informoume de que o paquete tiña que ir vía Madrid; quer dicir, que o paquete viaxaría de Vigo a Madrid, de Madrid a Lisboa e de Lisboa ao Porto. Quedei impresionado. Toda esa danza capitalina faise para cubrir os 150 km que separan Vigo do Porto, comunicados a só hora e media de autoestrada. Sen dúbida, este é un magnífico exemplo de centralismo postal. Viva a eficacia.