«Aí fóra», unha historia de ficción escrita en Instagram ao longo de 4 anos

O 9 de febreiro de 2019 comecei a escribir unha historia en Instagram. Fíxeno nunha conta privada, con moi poucos seguidores e sen darlle ningún tipo de difusión. Quería escribir con acougo, unicamente cando me apetecese e sen ningún obxectivo premeditado. Xa escribira Estado de malestar en Twitter e non quería volver a sentir ningún tipo de presión.

Baixo o título de Aí fóra, o relato está construído a partir dos monólogos que describen a evolución do estado de ánimo dunha muller confinada, afogada, pechada tras unha velux. As fotos a partir das que escribín a historia son todas reais, responden a unha sucesión cronolóxica, non teñen ningún tipo de filtro e están feitas desde o cuarto de baño da miña casa.

En marzo de 2020, sen pretendelo, o sentido da miña historia mudou radicalmente. A chegada da pandemia fixo que relatar a situación e o estado de ánimo dunha muller confinada se puidese interpretar doutro xeito, non só por parte das poucas lectoras e lectores que me seguían, senón tamén por min mesmo, como escritor, porque me rodeada unha realidade incerta na que o mundo enteiro estaba confinado. Non teño ningunha dúbida de que a partir dese momento a realidade cambiou o meu xeito de relacionarme coa historia e co personaxe. Creo que non me equivoco se digo que a realidade empequeneceu a ficción. E, desde logo, mudouna. Ignoro se para ben ou para mal.

 En todo caso, seguín escribindo, aos poucos, sen présas, ata o día exacto en que se cumpriron catro anos do incio da historia: o 9 de febreiro de 2023. En determindado momento do derradeiro ano de escrita, decidín facer pública a conta, que anteriormente era privada. Pero o máis importante é aclarar que en 2022 sucedeu algo que me obrigou a poñerlle fin á historia, que precipitou o remate. En ningún momento revelei na historia o que sucedera, pero quedaba patente tanto nas fotografías (de xeito moi evidente) como no texto (onde apenas estaba suxerido). O que aconteceu foi que se produciu a corta da árbore que estaba fronte á miña casa e que eu fotografaba desde a velux do cuarto de baño: un fermoso carballo.

Nas seis derradeiras imaxes, a árbore xa non existía. En total, relatei a historia ao longo de catro anos e de 60 post de Instagram coa súas respectivas imaxes. Desde o principio, a realidade actuou de xeito que condicionaba a ficción, aínda que, envidentemente, non tanto como nos últimos meses, cando a poda do carballo marcou completamente a historia e precipitou o final. Nese intre foi cando decidín poñerlle fin ao relato en canto se cumprisen os catro anos, porque a ausencia da árbore e baleiro do ceo non me permitían unha establecer relación lóxica e anímica entre o texto e a imaxe, é dicir, entre a protagonista e o castiñeiro.

En todo caso, foi unha experiencia de escrita francamente interesante, natural, moi pouco planificada, na que a realidade marcou o ritmo da ficción e na que o diálogo literario se estableceu sempre en función das imaxes.

Violencia machista

O asasinato machista de Baiona pon de relevo, unha vez máis, a brutalidade e a crueza adherida á cultura patriarcal. E tamén pon de relevo, unha vez máis, a resistencia criminal e feminicida de moitos homes que non están dispostos a asumir as premisas da igualdade como único xeito de relación xusta, racional e civilizada entre homes e mulleres. Esta vez, un profesor de matemáticas de Secundaria –e, novamente, a condición social ou formativa non determina a orixe da violencia machista– infrinxiu o máis despiadado dos asasinatos, non só matando á súa exmuller –avogada– senón incluso cometendo o crime diante dos ollos dos seus dous fillos, que dificilmente poderán esquecer o abominable feito do que foron testemuñas no resto das súas vidas.

É moi evidente que a violencia de xénero estivo sempre aí ao longo dos séculos, mesmo cun maior nivel de intensidade, aínda que non aflorase publicamente e fose silenciosamente asumida e agochada. E é moi evidente que os homes arrastramos ese putrefacto fedor pegado á pel como unha marca de xénero. Pero o feito de que hoxe exista ante ela máis rexeitamento social e unha sensibilidade de maior calado –aínda que claramente insuficiente– focaliza esa violencia e proxéctaa contra o noso día a día coma se fose un fenómeno novidoso, malia que non o sexa. Tamén é certo que as conquistas sociais do feminismo –como en xeral calquera tipo de conquistas sociais– provocan nos sectores resistentes a elas un efecto de oposición visceral que, ademais, atopa acubillo nas garras perversas da extrema dereita. 

A violencia machista é un fenómeno socialmente corrosivo e totalmente inadmisible e quen o xustitique, abeire ou renuncie a condenalo de xeito contundente está sendo cómplice da infamia, da vileza e, directamente, da súa propia ruindade. E moito máis, se a complicidade ten identidade masculina.

Unha proposta poética conceptual: «Poemas inmóbiles de movemento estático», poemario en libro e vídeo

O vindeiro mércores 21, Antón Lopo e mais eu presentaremos na Fundación Euseino? (Rúa México 37, Vigo) o meu novo libro, Poemas inmóbiles de movemento estático, publicado pola editorial Chan da Pólvora. O libro estará distribuido a partir dese día polas librarías e na web da editorial. 

Poemas inmóbiles de movemento estático navega nesa procura insatisfeita que tento levar a cabo con cada novo título, unha procura que me permita avanzar e disfrutar da literatura, e mergúllase no desalento, na frustración e na relación entre o corpo e a mente. O libro inclúe ao final unha nube conceptual que substitúe ao índice e un código QR que conduce a un longo videopoema no que recito o texto. (Ao final desta anotación reprodúcese un fragmento do vídeo).

Reproduzo os metadatos do libro que figuran no libro e na ficha de Chan da pólvora:  

«Poemas inmóbiles de movemento estático afonda na liña que Fran Alonso ven desenvolvendo desde hai anos sobre as posibilidades plásticas da poesía, característica que neste libro se converte nunha eclosión. Pero non debemos levarnos a engano. Baixo as formas escintilantes agáchase o desacougo dos poemas, talvez os máis escuros que escribiu o autor. O libro xira arredor dun ser de natureza incorpórea, engastadao ao individuo que escribe e aturdido no desalento do frío, no abatemento do corpo, no humus da frustración. O ser debeu perderse na reiteración das palabras, no labirinto dos conceptos, na confusa arañeira que prendeu coa erosión da engranaxe neuronal mentres o corpo do individuo que escribe se arrastra pola dor, polo desalento, polo desencanto e pola palabra para procurar unha identidade (dubidosa) na incerteza da esperanza».

Praia América, o topónimo denostado

Estou un pouco canso de escoitar como se denigra o topónimo Praia América. Si, o nome orixinal da praia era Lourido, seino. De feito, consérvase no Monte Lourido, lugar en que a praia comeza. E os topónimos «reflicten mil veces –dicía Álvaro Cunqueiro–, tanto como unha determinación significativa, un grao de amor e de amizade, e incluso de nostalxia, e sobre todo de posesión; é dicir, de cultura e de historia». Ben o sei, sinto paixón pola toponimia e, como escritor, aliméntome dela. Precisamente por iso, porque os topónimos reflicten tamén ese grao de cultura e de historia, gústame o topónimo Praia América. E non é un criterio gratuito. Argúese que que o nome foi inventado polo emigrante filántropo Manuel Lemos a finais dos anos 20 do pasado século. Probablemente Manuel Lemos, no seu proxecto empresarial de converter Lourido nunha praia atractiva para o turismo, propulsou definitivamente o cambio sen ningún tipo de intención cultural senón máis ben comercial. Pero, sen dúbida, non inventou nada. O lugar era coñecido xa entre os veciños como Praia América. A denominación, Praia América, estaba –ignoro en que grao– asentada na boca da xente de Nigrán. Por que? Porque cando a emigración castigou duramente o Val Miñor, como o fixo con tantas comarcas de Galicia, nas herdanzas deixábanselle as terras que estaban perto da praia –que eran areais improdutivos– aos fillos emigrados a América porque, loxicamente, non ían traballalas e as terras máis afastadas dos areais, moito máis ricas e produtivas, quedaban para os que non emigraran e continuaban a romper o lombo co traballo da terra. Daquela era o campo o o que daba o sustento e, en consecuencia, as terras máis fértiles eran as máis aprezadas. Logo, chegou o boom urbanístico e o declive da cultura rural e todo cambiou, perdendo valor as terras fértiles e disparándose os prezos das herdades lindantes coa praia. De aí que popularmente se lle chamase Praia América, pois as terras estaban en mans dos americanos, é dicir, dos galegos emigrados ás américas. 

Xa que logo, o topónimo Praia América terá apenas un século pero arrastra canda si unha enorme carga sociolóxica ligada á historia máis dolorosa e identitaria de Galicia e denostalo supón, en moi boa media, un terrible acto de desmemoria. 

Ler, escribir

Sorpréndenme as escritoras e escritores capaces de escribir en calquera momento. Véxoo tan admirable como envexable. Por desgraza, eu non son quen. Resúltame imposible, mal que me pese. Cando escribo, escribo. Quero dicir que cando escribo, non podo dedicarlle a miña atención a practicamente nada máis. A escrita requíreme unha concentración enorme, fidelizada, que desbota calquera outra actividade principal. Evidentemente, non todos os rexistros, xéneros ou formatos precisan da mesma intensidade tensional. Pero resúltame moi díficil crear literatura sen dedicarlle unha entrega case íntegra. Cando o fago, dilúome na escrita e, nese proceso, calquera cousa me molesta. En Douche a miña palabra non falei diso, aínda que é un libro sobre a escrita e sobre a lectura. Sobre a palabra, claro. Ignoro por que non falei diso. Se cadra non me pareceu importante contalo, que máis ten! Pero foi escrito dese xeito, tiránico, absorbente. Escribino nas miñas vacacións do mes de agosto, o único momento do ano en que na actualidade podo conquistar ese tipo de liberdade. Ora ben, teño que puntualizar algo moi importante: Douche a miña palabra era un libro que tiña xestante, na miña cabeza, coma se fose un longo embarazo, un embarazo que durou varios anos, pois hai moito tempo que desexaba escribilo. O desexo de escribir algo tamén é un instrumento relevante, que actúa coma un cronómetro, desencadea a paixón da escrita e faina fluír coma a frenética corrente dunha freixa. Aí é onde eu me atopo coa escrita. Nesa caída, vertixinosa, abouxante, case cega. Había moito tempo que todas as palabras que lles ofrezo ás lectoras e lectores neste libro empurraban dentro de min para saír. Madureceran e fervían. Se cadra, por iso fun quen de escribilo. Por iso, e porque supuña unha reflexión que me parecía importante: abordar, desde o ensaio e para o público infantil e xuvenil –pero non só–, o significado da palabra, da lectura, da poesía, da literatura, da lingua, da creación literaria. Pero, probablemente, de todos os significados, aglutinados por ese concepto enorme que é a palabra, o máis urxente para min era o da lectura. Porque, a estas alturas das nosas vidas, creo que todos os lectores e lectoras nos facemos unha pregunta crucial: como sería eu se non fose lector? Que tipo de persoa sería? Os escritores e escritoras temos a tendencia a pensar que a animación lectora non é un asunto que nos competa, na medida en que somos creadores, inventoras e inventores, artistas –no sentido máis puro do termo– e, daquela, a responsabilidade de que os nosos textos sexan lidos compételles a outras persoas, a outro tipo de profesionais. Pode ser, pero que sería dos nosos textos se non houbese lectores e lectoras? Existiriamos? Mesmo diría máis... escribiriamos? Porque, sen dúbida, o baleiro é moi doloroso, e diso sabemos moito quen escribimos en linguas minorizadas. Seguro que tivemos moitas veces a tentación de abandonar. Eu tívena, confésoo. Mesmo aínda que ás veces crea que non sería capaz. Ou si, quen sabe. Pero chegado a este punto pregúntome como canalizaría todas esas palabras que bailan alegres, organizándose, dentro da miña cabeza. Como lles daría saída. Se cadra, eliminándoas, sen máis. Pero ignoro se sería factible. Un non sempre domina o que ten dentro da cabeza. Agora son consciente de que o meu futuro literario consiste en abrirlle as portas a unha importante cantidade de proxectos creativos que, ao longo dos anos, teceron infatigablemente as miñas neuronas e que, por diversos motivos, nunca puideron atopar a liberdade que procuraban. Se cadra, logo de tanto tempo presos, vailles faltar a frescura dunha infancia e adolescencia que xa esqueceron e chegarán cun certo resaibo a cebola rustrida, pero, quen sabe, probablemente ofrezan máis enerxía calórica cando xa soltaron tanto zume. Ao longo de toda a miña vida creativa sentín unha estraña impotencia de non ser quen de contar todo o que desexo contar. Ora ben, o que un desexa contar non sempre é o que hai que contar. Así que se cadra debo aceptar que o tempo é o mellor editor que existe. E, no fondo, un bo aliado.  

Texto que publiquei en Nós Diario o 25 de xuño de 2021

Letras Galegas 2021: Xela Arias e a discutible decisión da Real Academia

En circunstancias normais, o nomeamento de Xela Arias para celebrar as Letras Galegas 2021 sería unha alegría enorme. Xela, ademais dunha persoa discreta, foi unha poeta enorme e de obra contida e precisa. 

E, non obstante, non podo máis que mostrar a miña perplexidade por este nomeamento, tan pouco oportuno, da Real Academia Galega, que se produce, ademais, desoíndo unha maioría de voces do tecido cultural galego. 

Pero, sen ánimo de estenderme nin de polemizar gratuitamente, aínda que si de explicar a miña indignación, vou expoñer os motivos destas afirmacións: 

 1) Habitualmente, a Real Academia toma esta decisión no mes de xuño. A estas alturas do ano (22 de decembro) xa non ten sentido ningún que a Academia dedique o 2021 a ninguén que non sexa Carvalho Calero. Nin as circunstancias provocadas pola pandemia permitiron unha celebración normal para Ricardo Carvalho Calero, que ve profundamente minguada a conmemoración da súa figura, nin o nomeamento de Xela Arias vai poder ser celebrado como correspondería.

2) Para que se publiquen estudos, divulgativos, pero tamén rigorosos, profundos e á altura das circunstancias, é preciso, en primeiro lugar, buscar autoras e autores, e concederlles tempo para a investigación e posterior escrita dos libros sobre a obra e a figura á que se lle dedican as Letras Galegas. É un proceso que as editoriais comezan habitualmente no verán, cos pertinentes encargos literarios. A maiores, o proceso de edición, como sabe calquera persoa vencellada ao mundo do libro, precisa un mínimo de tres meses (e é un prazo demasiado apurado, que require un gran esforzo suplementario) para poder levalo a cabo nun tempo tan xusto. En consecuencia, esta declaración tan á destempo evitará que se realicen estudos profundos, investigacións literarias e biográficas precisas, e traerá como consecuencia unha celebración incompleta e precipitada. Ademais, neste caso, Xela Arias é unha escritora con capacidade real para conectar coa sensibilidade da cidadanía, e tras esta decisión da Academia parte cunha enorme desventaxa marcada pola escaseza de tempo, nun momento ademais en que, por desgraza, a fin da pandemia aínda non está clara. 

 3) Lamentablemente non podo entender os motivos polos que non se prolongou o ano Carvalho Calero, aproveitando as dinámicas e refluxos xa creados e concedéndolle tamén ao autor de Ferrol a dignidade precisa para entendermos a súa figura, que non se puido traballar nos centros de ensino de primaria nin de secundaria. 

 4) E, finalmente, se a intención da Real Academia era non prolongar ao 2021 o ano Carvalho Calero non podo entender como se agardou ata o 22 de decembro para facer pública esa decisión de dedicarllo a Xela Arias, decisión que, de facerse pública con anterioridade, proporcionaba unha marxe moito maior para unha celebración apropiada á dimensión dunha poeta e muller como Xela Arias. 

De verdade non foi posible tomar esta decisión con anterioridade?

Só queda a esperanza de que, desde os ámbitos da cultura cidadá, fagamos todo o posible para impulsar e divulgar a figura dunha poeta radicalmente moderna, feminista, filla dun tempo que soubo comprender á perfección, íntegra e cunha vocación creativa que deu como resultado unha obra literaria de primeira magnitude. 

O ilusionismo da literatura

A ficción ten unha capacidade extraordinaria para axudarnos a entender o mundo. Non só nos traslada vivencialmente, coma nun truco de ilusionismo, a calquera lugar ou circunstancia do pasado ou nos fascina coa súa facultade de servirnos diante dos nosos ollos  que non somos capaces de ver do presente, senón que, ademais, atesoura o vigor imprescindible para presentar situacións ou circunstancias que poden ter unha enorme proxección de futuro. E iso non quere dicir que as escritoras ou escritores sexamos visionarios nin teñamos unha maior capacidade que o resto dos humanos para intuír ou adiviñar un tempo que aínda non chegou, senón que a forza da creatividade reside en que a palabra nos dota de ferramentas extraordinarias para recrear situación que, en moitos casos, poderían ser consideradas anticipatorias.

Estes días, eu mesmo, non deixo de sorprenderme do que escribía en Instagram en marzo do ano pasado. En febreiro de 2019 iniciei, en absoluto e consciente silencio, desde unha conta de Instagram, un proxecto literario en rede (tal e como fixera anteriormente con Poétic@ ou con Estado de malestar) titulado Aí fóra no que unha voz feminina vai dando conta do seu estado de ánimo durante un encerro, prolongado e enigmático e bastante distópico. Hai un ano, eu publicaba en Instagram textos coma este, do 21 de marzo de 2019:

«Se cambio de posición, semella que a árbore medra e, aínda que pareza ridículo, éncheme de esperanza. Confío en que o tempo me rescate desta prisión na que confundo o paso dos días. Confío en que a primavera faga agromar esta árbore chamada carballo. Carballo. Que palabra tan ateigada de sabores. Carballo. Lamentablemente, o encerro fai que xa me custe pronunciar e mesmo recoñecer as palabras, pero esta é a única á que me aferro hoxe na miña realidade, e tamén a única, tanxible, que designa a vida»

ou coma este, do 31 de marzo de 2019:

«Estaba no certo! Nas pólas da árbore agroma a miña esperanza. Hoxe o ceo está azul e sinto dentro unha forza que pensei que perdera. Abráiame que a luz de aí fóra teña aínda esa enerxía para alimentarme a alma. Do outro lado desta Velux ronda ameaza e a morte pero tamén reside o único chaleco salvavidas ao que me podo asir. Aquí dentro, neste esquecido refuxio, non fago máis que consumirme»

ou coma este, do 14 de abril de 2019:

«Estes días fantasmagóricos lémbrame o cheiro dos hospitais, eses lugares onde a realidade se desdebuxa baixo a bandeira da indefensión. E hoxe devecería por pisar cos meus propios pés o chan dun deses lugares onde a loita contra a morte me faría sentirme viva e onde cada minuto sería unha enorme conquista. O tempo dicta titánicamente a perspectiva dos nosos desexos, das nosas expectativas»

Escribín sobre esta historia ata o 22 de agosto do ano pasado e logo non volvín sobre o proxecto, por falta de tempo e, sobre todo, por falta de capacidade para concentrarme no que estaba a facer. O pasado 22 de marzo, logo de reler –abraiado, confésoo– o que escribira daquela, retomeino, interpretando, eu mesmo con outros ollos, o sentido dese labor literario. Como dixen antes, os escritores e escritoras non temos ningún tipo de potestade nin autoridade sobre os demais para debuxar o futuro, pero a creación literaria ten esa grandeza incógnita de rachar fronteiras, de crear contextos e situacións que, ás veces, poden semellarnos inimaxinables.

Dylan Thomas, a poesía e a lingua

A poesía de Dylan Thomas ten unha forza extraordinaria. En «Cousas do intestino», un relato que forma parte do meu libro Males de cabeza (2001) empreguei versos de Dylan Thomas para construír o relato, un relato, por certo ambientado en Gales. Hai uns días vin a película En el límite del amor (2008), un biopic (por empregar unha palabra de moda) sobre Dylan Thomas, que en inglés se titula The edge of love. A verdade é que a película non me cautivou, pero si que me interesou, como me adoita interesar case toda a filmografía que se centra na vida ou obra de persoas que foron ou son referentes culturais. En todo caso, vina con gusto.
Como se sabe, Dylan Thomas escribiu a súa obra literaria unicamente en inglés. Ignoro se falaba o galés, aínda que na película aparece cantando na lingua de Gales.
Posteriormente busquei unha biografía básica súa na wikipedia. Na galipedia, a wikipedia en galego, dise que «Thomas foi educado exclusivamente en lingua inglesa malia ser o galés a lingua de súa nai». Logo acudín á wikipedia en portugués, onde se di: «Apesar de tanto seu pai e sua mãe falarem galês, tanto Dylan como sua irmã nunca aprenderam a língua e Dylan escreveu exclusivamente em inglês». Finalmente, visitei a wikipedia en español, onde esa cuestión non se menciona. É evidente que a forma en que se aborda e redacta a wikipedia di moito da socioloxía de cada pobo.

Versión actualizada dos meus «5 motivos para ler poesía»

No ano 2007 os responsables da Consellería de Cultura e Deporte da Xunta de Galicia solicitáronme un texto que animase a ler poesía para celebrar o 21 de marzo, Día Mundial da Poesía. O texto, que lin no Mercado de San Andrés na Coruña durante a presentación oficial da campaña, publicouse nos principais medios de comunicación do país e tivo unha excelente acollida nos centros de ensino e nas bibliotecas públicas e escolares. Tituleino 5 motivos para ler poesía. Desde aquela, os meus 5 motivos para ler poesía circulan por internet, en pdf ou copiados nos blogs, espallados polas distintas redes sociais e empregados como recurso didáctico. Non podo máis que agradecer ao profesorado, ás persoas responsables das bibliotecas e aos lectores e lectoras o entusiasmo con que acolleron e compartiron os 5 motivos para ler poesía.
Nestes anos tamén apareceu unha versión que se espallou por distintos blogs e que contén algunha frase que non é miña. Por exemplo, na primeira fase do quinto motivo aparece o seguinte:

«O importante da poesía non é obsesionarse con descifrala (besito tarantino), senón saber gozala, sentila, e intuíla». 

Evidentemente, eu non son o autor dese besito tarantino, que non figuraba na versión orixinal e que non ten sentido ningún. Ao longo destes once anos, apareceu tamén unha tradución ao castelán, que non fixen eu, e que se espallou por lugares como as bibliotecas públicas españolas. 

Así que, en vista da excelente aceptación que tiveron os meus 5 motivos para ler poesía, decidín revisalos, actualizalos, e lanzalos de novo nas vésperas do 21 de marzo de 2018.

En consecuencia, poño a disposición de quen o desexe, estes 5 motivos para ler poesía, revisados e actualizados.

• Descargar os 5 motivos para ler poesía (versión actualizada de 2018) en pdf

• Descargar os 5 motivos para ler poesía (versión actualizada de 2018) en jpg

Cinco motivos para ler poesía 

1 A poesía é unha barricada de palabras rebeldes que ilumina o camiño da vida e deita luz sobre o mundo. A poesía non morde, non manca e, aínda que haxa quen pense o contrario, non é aburrida, nin cursi, nin difícil. E hai moitos tipos de poesía para que elixamos.
 2  A poesía serve para ler, cantar, discrepar, berrar, recitar, rapear, musicar, declararse, rebelarse contra o mundo ou unicamente para falar suave á orella. Tamén é un somnífero para durmir ben, unha pastilla sen química que mellora a saúde e o benestar e aguiza o pensamento. Serve, sobre todo, para explicar as razóns e as emocións que non veñen no dicionario.
 3  Os poemas son como caixas de ferramentas, valen para todo: para sentilos, manosealos, lelos, cheiralos, gardalos nun armario, ensucialos, para ligar, para poñelos enriba da cabeza, penduralos na parede, limpalos, recortalos, reescribilos, merendalos nun bocadillo de papel, ordenalos, metelos na neveira e lelos coa cabeza máis fría, ou deixalos sobre a cama para devoralos á noite, clandestinamente, cando todos se deitaron. A poesía cura enfermidades como a impaciencia, os nervios, os granos da cara, os pés planos, a dor de cabeza, as feridas imprevistas, as dores de amor, as indixestións, os enfados, a ansiedade e as gripes.
 4  A poesía pode estar nas cousas que nos rodean a diario, nas letras das cancións, no graffiti da parede do barrio, na soidade, no supermercado, nun sorriso inesperado, na moto, nas causas xustas, no váter, na esperanza, no calexón sen saída, no mar contaminado, na tristura, no ceo cuberto, no ordenador, nun berro, na paisaxe, na conversa e nas rúas. Onde ti queiras.
 5  O importante da poesía non é obsesionarse con descifrala senón saber sentila, gozala e intuíla. Na poesía reconforta sentir a forza das súas palabras, o seu ritmo, a súa musica, a súa sonoridade, as chiscadelas que por veces nos deslumbran, as imaxes fascinantes que nos ofrece. E tamén os seus enigmas. Poetizarse. En definitiva, facer da poesía un pracer.

Fran Alonso

Manuel Moldes, a coherencia radical dun artista singular

O pasado mes de novembro faleceu Manuel Moldes, un dos pintores ligados á xeración de Atlántica e un artista plástico coherente cunha obra sólida que partiu sempre dunha vocación de renovación. Coñecino a principios dos anos 90, cando recibiu un importante recoñecemento na Bienal de Arte de Pontevedra. Entrevisteino, daquela, compartindo un café na Alameda. Case trinta anos despois, recupero a entrevista.

Manuel Moldes: «a eclosión informativa aínda está sorprendéndome»

 Manuel R. Moldes, con barba de dous días e rostro canso, transmite bondade. Sorprendido aínda polo premio, fala en voz baixa, meditando cada palabra. O galardón forzouno un chisco a olfatear a vida social e móstrase abraiado pola repercusión que o recoñecemento ao seu traballo está a ter nos medios de comunicación. Os cinco millóns de pesetas que o cadro «Home na terra» mereceu na Bienal de Pontevedra concédenlle o pulo necesario para avanzar no seu traballo. Na súa boca lese o desconcerto de quen aínda non se acaba de crer demasiado o acontecido. O que di denota a sinxeleza dun home honrado que confía na soidade do seu traballo.

–¿Como recibiu a nova do premio?

–A primeira impresión foi de sorpresa absoluta porque eu nunca me fixera idea de que puidese recibir premio ningún. A miña intención era simplemente que o cadro fose exposto e fose visto por toda a xente que acode en agosto a visitar a exposición. O premio non entraba nos meus cálculos porque non teño un sentido competitivo da pintura.

–O xurado resaltou o feito de que o seu cadro conxuga tradición e modernidade, de feito o propio título do cadro remite á tradición.

–Desde logo acertaron plenamente porque eses dous conceptos de tradición e modernidade pasaron pola miña cabeza cando o estaba pintando. Na miña última obra de dous anos e pico para acá está presente este concepto e estas son cousas que eu teño en conta á hora de resolver os cadros e á hora de plantealos. O cadro foi comprendido na súa totalidade por quen me concederon o premio.

–Hoxe en día acúsase un pouco á pintura galega de perder o contacto coa tradición.

–Ese é un tema bonito para facer un debate amplo. A miña opinión ó respecto é que efectivamente houbo artistas que se decantaron máis por unha linguaxe á que eu chamo de «internacionalismo light». Se cadra é a resposta dalgúns pintores ó tempo en que estamos vivindo, pero a miña resposta ó tempo en que vivo non é esa. Eu estou a procurar precisamente todo o contrario, estou afondando en camiños interiores para sacar afora aquilo que, conxugado co tempo en que vivo, me permita a procura dunha linguaxe actual e que mesmo tempo teña os seus signos de identidade propia, que non perda esa sensación de «denominación de orixe».

–¿Ten algún mestre en especial na pintura galega?

–A pintura a min interésame toda. En Galicia interésame especialmente a xente do movemento renovador: os Colmeiro, os Laxeiro. Arturo Souto é un dos pintores que máis me gustan. Pero non quero remitirme só á pintura que se fai en Galicia. Creo que hai que estar completamente aberto a todo o que se fai no mundo, á toda a pintura moderna. Con todo, os elementos propios non lle quitan potencia ós cadros nin lle dan localismo senón todo o contrario. Quero pensar nos constructivistas rusos, por exemplo, que cando se ven obras súas nótase que están participando dun momento e dunha situación social determinada, e con todo están marcando as pautas dun movemento moderno.

–¿Síntese cómodo no terreo do expresionismo?

–Si, eu incluso teño unha época anterior dos anos setenta e principios dos oitenta en que os resultados plásticos están moito máis dentro do que podemos dicir que sería o expresionismo como linguaxe pictórica. Neste momento, aínda que esa figuracion non está tan rota, teño unha actitude pola miña parte de non perder esa sensación á hora de pintar.

–Non toda a xente coincide coa selección das obras na Bienal...

–Home, iso é un problema porque non sabemos tampouco que obras quedaron fóra. Cando eu entrego o cadro na Deputación ignoro que xente vai presentar obras e quen vai estar no xurado. Cando decidín, a última hora, presentar o cadro pensei en me esquecer de todo porque sempre hai polémica e controversia en torno á Bienal. Euu estou un pouco canso de todos estes líos e creo que o país precisa dunha maneira de facer as cousas neste tipo de certames, dun estilo.

–¿Daquela coida que a competitividade na Bienal é boa?

–En principio eu non son partidario dos certames-concurso, mais estou comprobando, agora que recibín o primeiro premio, que a xente comeza a preguntar, a eclosión informativa está sorprendéndome e a publicidade de todo isto é positiva para o artista. Pero creo que este concepto de competitividade había que replantealo e procurar unha fórmula mixta.

Ademais, o primeiro día que vin a exposición saín cunha sensación de caos tremendo. Tiven a percepción de que o meu cadro non respiraba ben, de que faltaba espacio. A imaxe que tiven foi a do caos circulatorio pasado á arte.

–Parece que a colocación de obras na sala non é moi acertada...

–Si, ese tipo de cousas non deben suceder. Non é lóxico que á escultura premiada lle poñan un cartel de 40 centímetros enriba da peza, porque se desvirtua completamente a posibilidade de ver a escultura. O meu cadro, por exemplo, entre unha columna do propio edificio e unha escultura que ten diante, carece de perspectiva desde catro metros que é o punto desde o que se debe ver porque é un cadro de gran formato. Esas cousas foron as que me fixeron pensar o día da inauguración que había caos. Por outra banda resulta que me conceden o premio e alégrome, pero hai moitas cousas que non están ben. Eu non quero polemizar no tema, pero habería que buscar unha fórmula para que todo fose máis elegante. Hai que ter en conta que é unha exposición moi visitada e que en Galicia non se fan grandes exposicións ó longo do ano, e as institucións que as fagan teñen que coidalas moitísimo.

A Bienal ten que ser o reflexo daquelas manifestacións artísticas que se están dando na actualidade. Hai que concebir a Bienal tal e como se fan as de Venecia ou París. A Bienal de Pontevedra ten que ser un escaparate para potenciar cara ó exterior os artistas galegos e tamén para ofrecer artistas estranxeiros, xa que nós como galegos tamén temos dereito a disfrutar dos cadros que se están a facer por outros lugares. Se non vas a Barcelona, poucas cousas chegan aquí que teñan rigor e calidade. Daquela hai que buscar unha fórmula mixta para que isto non cree tantos problemas cada ano.

–¿Que opina do nivel de calidade da pintura galega hoxe?

–Eu creo que está nun bo momento, pero tampouco hai que dicir que todo vale. Tamén houbo un momento nos oitenta coa eclosión da plástica galega en que chegado un punto todo valía, todo entraba no saco, e aí perdeuse unha ocasión importante para conseguir unha proxección máis internacionalizada, por facer as cousas sen rigor, por facelas con precipitación. Aínda así, hai individualidades que están no seu sitio, traballando con ritmos propios e tratando de aportar as súas opcións. E hai outra xente que está no concepto do «memicismo», do «internacionalismo light», co cal levei máis dun disgusto.

Venres, 10 de agosto de 1990