Plaxios

Hai algunhas semanas levei un desgusto monumental. A través dun blog, entereime da existencia dun libro que trataba, exactamente e co mesmo enfoque, o tema do libro que estou a escribir nestes momentos. A miña primeira reacción levoume a paralizar o meu proceso creativo. Realmente, dubidaba de se tiña sentido continuar adiante co meu proxecto. Vai parecer un plaxio, pensei. Ou, cando menos, vai parecer que copio doutro libro. Así como me foi posible, busqueino nunha librería. Tratábase dunha tradución recente dun libro publicado en Francia había un par de anos. Polo que puiden ler, coincidía co meu no tema (malia ser insólito, pensaba eu) e no punto de vista (primeira persoa). En canto me fixen con el, devoreino. A pesar das boas críticas que se facían del naquel blog, decepcionoume. Se cadra porque sendo o tema exactamente igual e malia coincidir no feito de estar narrado en primeira persoa, o meu enfoque é bastante distinto. E se les algo que xa ti tiñas moi elaborado, decepciona porque non se axusta ao que imaxinaches. Se cadra, non me gustou por iso. En calquera caso, non estou en disposición de ser obxectivo. Pero recoñezo que a súa lectura tamén me aburriu. En certa medida, iso alivioume. Logo dun certo período de crise, decidín continuar adiante co meu proxecto.
E resulta curioso, porque unha das cousas que máis me chamaron a atención da lectura é que o narrador dese libro que supostamente anulaba o meu, relata que, cando o estaba a escribir, descubriu outro libro co mesmo tema. É dicir, que ao autor dese libro que eu non coñecía pasoulle o mesmo ca min. E seica foi cun libro italiano, pero mesmo apunta a posible existencia doutros precedentes. Xa que logo, ¿de que debatemos e que valoramos cando falamos hoxe de literatura? ¿A orixinalidade extrema? ¿A calidade? ¿O estilo? Para min, o máis importante é a capacidade que un escritor teña para dar resposta ao seu proxecto literario persoal e relacionalo coa sociedade do seu tempo. Aí está o diálogo necesario. Polo demais, e se cadra entramos nun debate diferente, pero relacionado ¿onde comeza e acaba a orixinalidade?, ¿onde comeza e acaba a novidade? E, sobre todo, ¿cal é o seu valor? E, ¿cal vai ser, no futuro, o seu valor? Eu non o teño nada claro. Poñamos por caso, o que hoxe se fai na narrativa galega cando se fala da renovación que explora os límites da ficción (que procede, basicamente, dos narradores franceses dos anos 90), ¿dista moito do que se fixo a principios dos 90 (pero que procedía, basicamente, do novo xornalismo americano)? Daquela a crítica chamáballe "docudrama" (palabra fea, por certo, como diría Lupe Gómez). Hai diferencias, sen dúbida, pero ¿canto teñen de significativas? Se cadra, o máis significativo é a súa percepción social, a súa recepción. ¿Trátase dun debate similar pero con apariencias distintas? Se cadra, se cambia a sociedade, tamén cambian as circunstancias do debate. ¿E o propio debate? Quizais si ou quizais non. ¿Daquela, estamos a falar de forma ou de actitudes? Actitudes, velaquí unha palabra que me parece clave para comprendelo todo. E as actitudes son importantes, moi importantes. E relevantes. Case máis que as propias formas. Por veces, as actitudes definen moito máis aos creadores que a propia obra. E as actitudes poden ser aceptadas ou rexeitadas socialmente segundo o momento. Poden ser valoradas de forma moi diferente en función da dirección pola que se encamiñen as conversas na sociedade. O diálogo. Os ámbitos do debate.
En calquera caso, eu teño unha convicción: os cambios máis profundos que nos depara o futuro da ficción non están en nós, non están en min. Os cambios significativos están próximos, pero eu xa non poderei velos como protagonista. Eses cambios case se poden axexar, case se poden saborear, pero precisan converterse en modelo, se cadra en canon. E aínda non é posible. Eses cambios significativos para a ficción, que virán da man de xeracións que aínda non teñen capacidade para escribir, estarán intimante ligados aos novos soportes, ás novas (inter)textualidades, á nova sociedade dixital. E serán significativos, tanto que trazarán unha fronteira con respecto a nós. Non dubido de que a ficción vai vivir (se o mercado llo permite, que esa é outra cuestión que non se debate, desgraciadamente), unha transformación histórica. Pero a min (á miña xeración) por desgraza, non me vai tocar protagonizala. Cheguei (chegamos)demasiado pronto.
Pero, volvamos ao comezo, ao plaxio; á orixinalidade. Si, efectivamente, decidín seguir adiante co meu libro. Logo da desilusión inicial, recuperei pulo que me levou a enfrontarme a escrita cun tema que, para min, para o meu proxecto persoal, literiamente íntimo, continúa a ser singular (malia que xa estea tratado de xeito moi semellante).
Claro, o problema é que se nos poñemos estupendos, como reiteradamente diría Iris Cochón, eu podería asegurar que Murakami me plaxia. Murakami pláxiame, claro. Descubrín que Murakami me plaxiaba cando lin Tras do solpor.
¿De verdade que Murakami me plaxia? Sería ridículo pensalo. E de feito, non o penso, porque sería un inusitado atrevemento e unha ridícula candidez pola miña parte. E, con todo, a estrutura narrativa desa novela de Murakami é a mesma que a de Cemiterio de elefantes. A acción transcorre durante unha noite, que é a protagonista de fondo dos dous libros, e as historias van tituladas ou son introducidas pola hora (am) en que se desenvolven, como no meu libro. Pero tamén resulta curiosa, para min, a descrición que Murakami fai da cidade: "A metrópole semella un ser vivo xigantesco ou un aglomerado constituído por varios organismos enleados. Os innumerables vasos sanguíneos esténdense até os extremos indefinibles co corpo, fan que o sangue circule e substitúen as células sen parar. (...) Ao son do ritmo das pulsacións, o corpo latexa, enfebrece e retórcese por todas partes". Vexamos agora unha descrición de Cemiterio de elefantes: "Vigo perfílase coma un xigante atragantado e torpe que se deita sobre un val entre montañas e latexa con arritmia, contraéndose e estirándose de forma convulsa. (...) A cidade semella un corpo que se desangra."
¿Pláxiame Murakami? Evidentemente, non. Sería estúpido (e prepotente) pensalo. Murakami nin sequera sabe que eu existo e, desde logo, teño a seguridade de que Cemiterio de elefantes nunca caeu nas súas mans. Ademais, é un magnífico escritor e non me precisa para nada. Pero, no fondo, alégrome de que o meu libro se publicase 13 anos antes que o seu. Porque, se fose ao revés, ¿non podería sospeitar alguén que eu me dedico a plaxiar a Murakami? E, mesmo no caso de que iso non sucedese, ¿ningún crítico diría que a miña obra está influenciada pola de Murakami?
Xa que logo, ¿de que falamos hoxe cando falamos de literatura (parafraseando a Carver)? ¿E de orixinalidade? ¿De que podemos falar?
Cada vez teño menos dúbidas, así que este verán vou meter a fondo o acelerador no proxecto que, un día, hai algunhas semanas, me deu un desgusto monumental. A fin de contas, do que escribe un debe responder, sobre todo, ante si mesmo.