A raíz da entrevista comigo que publicaba onte o Xornal de Galicia gustaríame facer algunhas reflexións sobre a miña visión de Tráiler vinte anos despois da súa publicación, que foi unha das preguntas desa entrevista feita por Héctor J. Pena. E tamén puntualizar algunhas cuestións que se cadra non fun quen de explicar con suficiente claridade e vagar. É un tema sobre o que xa tiña pensado reflexionar neste blog (xa o fixen publicamente noutras ocasións) porque me interesa moito, non tanto polo que ten de debate egocéntrico arredor da obra literaria propia senón, sobre todo, polo interese que ten o discurso literario do escritor e a súa evolución e como ese discurso é percibido polo sistema literario. Porque aí está a clave do que eu pretendía dicir.
Ademais, sinto a necesidade de matizar algunhas cuestións que teñen que ver con todo isto. Pero, ¿por que me interesa a min falar de Tráiler vinte anos despois? Basicamente, porque, neste caso, o tema implícito e determinante na miña percepción de Tráiler vinte anos despois é o do discurso, o dicurso literario, que eu reivindico como o nervio central de calquera poética dun escritor. Sempre afirmei que un escritor sen discurso é un escritor sen proxecto literario.
Cando publiquei Tráiler, en 1991, o meu discurso era, evidentemente, diferente ao que é hoxe, sobre todo na formas. Era un discurso moito menos elaborado, máis inmaduro e bastante sincero e espontáneo. E, sen dúbida, eu tiña unha certa actitude iconoclasta nun momento, é certo, en que reivindicar a Suso de Toro que despuntaba con Ambulancia e Manuel Rivas que acaba de publicar o seu primeiro libro de relatos (Un millón de vacas) marcaba literariamente como marca hoxe, por exemplo, o feito de falar galego en determinados contextos urbanos.
Eu tiña 28 anos, era a primeira vez que alguén tan novo gañaba o Premio Blanco Amor, e con Tráiler aterraba publicamente no ámbito literario. O impacto mediático do libro foi enorme para o que era habitual naquela época. Sen dúbida, a iso axudou moito o feito de que eu traballase nun medio e que nese medio se lle dese moita relevancia ao acontecemento. Pero non creo, baixo ningún concepto, como podería malinterpretarse da lectura da entrevista, que as críticas negativas da novela procedesen do seu eco nos medios de comunicación.
Pola contra (e á marxe das virtudes ou dos defectos que a novela poida ter) creo que o que causou unha predisposición negativa para algunha crítica foi o meu propio discurso (ese que, dicía antes, era moito menos elaborado, máis inocente e bastante sincero e espontáneo).
En primeiro lugar, declarei aberta e inocente e reiteradamente que a idea da novela ma dera Víctor Freixanes (é de benacido ser agradecido, pensaba eu), que naquel momento era director de Xerais, e que el quería publicala se o resultado final lle convencía. Naquel momento en que existía na cultura galega un intenso debate sobre a necesidade de cubrir ocos e baleiros, abrindo e encargando determinadas liñas desde as editoriais, fun acusado de facer «literatura de encargo». Naqueles días de, visto desde hoxe, apaixonante debate, mesmo houbo quen insinuou publicamente que a novela non a escribira eu.
En segundo lugar, nas entrevistas contei publica e abertamente o xeito en como me preparei e documentei para escribir a novela (que hoxe pode parecer inocente e literariamente inocuo): viaxei durante seis meses acompañando a camioneiros galegos nos seus tráilers. Naquel naquel momento esa «confesión» creou receos, aínda que xa existía o precedente de Valentín Carrera con Riosil. Sen dúbida, esa liña do meu discurso tamén influíu negativamente. De feito, a novela foi duramente criticada en actos públicos antes de que saíse publicada, é dicir, antes de que as persoas que a criticaban tivesen ocasión de lela. Alegábase que demostraba moi pouca «imaxinación» ter que viaxar con camioneiros para escribir unha novela.
En terceiro lugar, ese elemento novidoso no perfil do escritor (un escritor que non procedía da docencia, que non reivindicaba un discurso intelectual elaborado, que quería conectar co público na liña en que o facían os escritores aos que aplaudía) creou ao tempo moito interese nos medios de comunicación (moito máis do que era habitual naquela época) e a desconfianza dos sectores máis conservadores do sistema literario.
En cuarto lugar, o escritor que era eu, novato, recén chegado e ao tempo iconoclasta, irreverente e inocente, non era quen de medir a forza do seu propio discurso, lección que aprendeu de súpeto e de por vida. Daqueles días lembro algunhas entrevistas nas que me chamaban para falar da novela e nas que me me facían moitas preguntas polas miñas viaxes en camión pero ningunha sobre literatura. E eu non me decatei da forza envelenada que aquilo conlevaba consigo ao publicarse: o que non fala de literatura non é escritor. A maiores, etiquetas empregadas no ámbito cinematográfico como «docudrama» ou outras como «literatura costumista», que comezaron a aplicarse á literatura, levaban, moitas veces, intención de minusvalorar. Tráiler foi etiquetada nesa dirección.
Evidentemente, era 1991; estaba a comezar a década dos 90, a literatura galega estaba moi ideoloxizada (Tráiler tamén foi acusada de ser unha «novela non comprometida») e os xornalistas, por esa actitude defensiva que caraterizou historicamente ao nacionalismo galego, ás veces podían ser vistos como transmisores dun discurso centralista. Xa que logo, outra das patas do meu discurso (a reivindicación do novo xornalismo americano como motor da miña novela) caía no ámbito do que podía ser cuestionado. E, no que á ideoloxía respecta, lembro que nos actos públicos eu non paraba de repetir algo que, aínda daquela, sementaba receos: eu non era escritor por compromiso, nin coa lingua nin co país. Eu era un escritor vocacional: se tivese nacido en Sevilla ou en París tamén sería escritor.
Máis alá das súas virtudes e defectos (que por suposto os ten, porque ademais é unha novela primeiriza), a recepción de Tráiler foi un exemplo paradigmático de anormalidade (do que eu teño chamado «a anormal normalidade da literatura galega»), e a novela vogou nun sistema literario pouco estable, sufrindo ao tempo as defensas máis apaixonadas (como esaxeradas) e as denostacións máis duras (como inxustas). Sen dúbida, Tráiler supuxo, para min, unha aterraxe abrupta no ámbito público da literatura.
Nunca tanto do seu propio entorno aprendeu aquel escritor novo, de 28 anos, que era eu e que, ademais, non acaba de comprender como era posible que unha novela que levara o premio máis importante que se concedía daquela en Galicia recibise, ao mesmo tempo, críticas tan duras. Parecíalle unha contradición na medida en que entendía, vítima da súa propia inxenuidade, que a concesión dun premio desa envergadura supuña unha certa salvagarda non ás críticas negativas senón á dureza desas críticas negativas.
A medida que un vai modelando e madurando o seu discurso literario, sen dúbida, tamén é moito máis capaz de modelar e madurar o discurso público, que se fai máis mediatizado, máis controlado, menos inocente e, con todo, máis capaz. Así é a vida e eu alégrome desa oportunidade que Tráiler me deu de vivila.
Ningún comentario:
Publicar un comentario