Alfonso García Sanmartín, socio de honra da AGE

Hai unhas semanas fíxoseme o encargo de realizar, durante a celebración da Noite da Edición, que tivo lugar antonte sábado en Lugo, o discurso do nomeamento de Alfonso García Sanmartín como socio de honra da AGE, quen se xubila este ano logo dunha longa traxectoria profesional. Dado o aprezo persoal que sinto por Alfonso, quero publicar en Cabrafanada o texto íntergro que lin durante a gala da Noite da Edición. O discurso tamén pode ser descargado en pdf.

Eu aínda non tratara a Alfonso García Sanmartín o día en que, en 2006, me integrei como vicepresidente na Xunta Directiva da Asociación Galega de Editores que el presidía. Se cadra por iso, asistín con certa cautela a aquela primeira reunión da nova directiva. Non sabía o que a sorte me ía deparar. Sentado á mesa, ollaba de esguello para aquel home, que acababa de ser nomeado presidente da AGE, un home de ollada clara, de escaso pelo, que nos avantaxaba, digamos xenerosamente, a todos en idade.

¿Quen era aquel tipo sesentón que á súa idade parecía ser capaz de abordar unha nova etapa vital, como presidente da AGE, coa mesma ilusión e a mesma forza de quen ten vintetantos anos? Pois só hai unha palabra que o defina: axitador. Era un axitador. Axitador pacífico, pero axitador. Un axitador a prol da pedagoxía docente máis renovadora, un axitador a prol da lingua, un axitador a prol do libro galego, un axitador a prol da defensa e profesionalización do tecido editorial galego.
Entregado en corpo e alma a defender a causa da edición galega desde o primeiro ao último día que asumiu ese compromiso, Alfonso conservou ata hoxe, coma un segredo invencible que alguén leva agachado no peto, a vitalidade daquel rapaz de vintetantos anos que el foi e que había pouco que regresara á Coruña logo de estudar teoloxía en Salamanca e doutorarse cunha tese sobre Unamuno.

Corrían os anos 1972, 1973, 1974, 1975. Aquel mozo apelidado García Sanmartín era profesor no Fogar Santa Margarita da Coruña, institución que fora fundada polo popular Pai Sardina, e naqueles derradeiros pero duros anos do franquismo sentíase desbordante de enerxía, de vitalidade, de ideas, de renovación, devecendo cambios. Eran tempos en que o mundo aínda se podía transformar. Daquela, xunto cos seus ex compañeiros de estudos Andrés García Vilariño e José Antonio Vázquez deseñou unha estratéxica revolución pedagóxica que, e aquí ven o máis abraiante, levaba á práctica todo canto deseñaban e debatían, abrindo paso en Galicia a unha experiencia verdadeiramente irrepetible.

Foi naqueles anos cando tamén entrou no Fogar Santa Margarita un profesor mozo que respondía ao nome de Xabier Puente Docampo, profesor que, ao ano seguinte, acolleu baixo a súa tutela e en réxime de prácticas a outro docente que encaixou á perfección naquela engranaxe e que no seu DNI era identificado como Agustín Fernández Paz.

Enleados nas lecturas de Gianni Rodari, de Paulo Freire, Mario Lodi, Helen Parkhurst, aquel explosivo grupo decidiu elaborar un Plan Dalton para aplicar no Fogar Santa Margarita. O Plan Dalton implicaba a desaparición da clase, e mesmo da asignatura, para converter a aula nun laboratorio onde toda actividade e docencia é personalizada, individualizada. Alfonso actuaba como un incansable dinamizador que se preocupaba de que todo o que se pensaba ou decidía puidese ser levado a práctica, procurando os medios mesmo cando semellaban inalcanzables.

Da man de Alfonso García Sanmartín, o Fogar Santa Margarita converteuse nun fervedoiro pioneiro da renovación pedagóxica en Galicia. Se cadra, a consideración xa daquela por parte de Alfonso do ciclostil e das primeiras máquinas domésticas de impresión offset como arma aliada da revolución didáctica nas aulas foi unha premonición do camiño que o levaría, anos despois, a unir pegadagoxía, edición e lingua galega.

Aquel primeiro ano de aplicación do Plan Dalton, lonxe de minguar as súas forzas, revalidou o seu entusiasmo, feito que levou a aquel grupo humano a pecharse, unha vez rematado o curso e durante todo o verán, nun apartamento de Bastiagueiro para crear os primeiros libros de texto de produción propia. Un esforzo titánico para quen aínda non dispoñía de man dun selo editorial nin dunha coxuntura política favorable.

Pero alí estaba a xermolar un dos obxectivos nos que Alfonso teimou ao longo de toda a súa vida profesional: o de crear, habilitar e facilitar materiais aula e de texto en lingua galega para as máis diversas materias e, moi especialmente, para aquelas ligadas á formación profesional. Como pedagogo e como editor, Alfonso, que amaba e defendía a lingua galega, era un individuo clarevidente. Foi esa mesma clarevidencia, por certo, a que o levou a dirixir o Fogar Santa Margarita durante tantos anos.

Cando aquel tipo valente e irredutible que Alfonso foi sempre entrou profesionalmente no ámbito da edición, a través do contacto cun home apelidado Represas, comercial de Edebé, el levaba canda si toda esa bagaxe dinamizadora. E, cando en 1994, Agustín Fernández Paz gañou o Premio Edebé con Trece anos de branca e se atopou a Alfonso na entrega do premio en Barcelona, o escritor ignoraba que o seu libro sairía nun novo selo galego do grupo Edebé que, baixo o nome de Rodeira, se creaba en Galicia da man do propio Alfonso e ligado a algunhas persoas máis como Xosé Manuel Mouriz.

Desde entón, non só dirixiu, coa súa característica capacidade de diálogo e a súa aposta decidida pola cultura galega, o selo de Rodeira, senón que, ademais, apoiou e participou no traballo gremial da Asociación Galega de Editores con ese inequívoco espírito de colaboración desinteresada do que sempre fixo gala.

En 2006, naquela primeira reunión da nova directiva da AGE que Alfonso presidía, eu ignoraba aínda que estaba diante dunha persoa humanamente excepcional, cunha extraordinaria capacidade para lograr ese consenso que levou a un notable ensanchamento da Asociación Galega de Editores. E tamén cun altísimo sentido da responsabilidade, focalizado na defensa da profesionalización e dignificación do gremio editorial galego. Pero, sobre todo, con Alfonso como presidente, os distintos membros do seu equipo recibimos o máis importante: entusiasmo, sintonía e compañeirismo. É dicir, amizade.

A estas alturas resulta evidente que foi un inmenso pracer compartir con el eses catro anos e admirar del, como dicía xa ben entrado en anos, esa entusiasta vocación de axitador irredento que sempre leva canda si e que con tanto maxisterio sabe administrar consensuadamente. O Culturgal, o Clúster Libro, a vehiculización do proceso de internacionalización, a súa loita a favor do libro educativo e, sobre todo, a consolidación da Asociación Galega de Editores como a casa de todos e todas son algúns dos edificios que Alfonso deixa ben construídos.

Xa que logo, pouco máis teño que engadir á realidade dunha traxectoria profesional sólida, compacta, longa, chea de compromisos dos que sempre soubo dar conta e dos que aínda continúa a dar porque, desde xuño de 2010 preside o Clúster Libro, o lugar cara ao que agora canaliza esa envexable capacidade de entrega.

Alfonso, serás nomeado membro de honra, pero a honra, de verdade, é nosa.

FRAN ALONSO
Lugo, 12 de marzo de 2011