Europa, pobre Europa

Sempre hai acontecemento que che evocan os teus propios versos. Se cadra, porque aínda che latexan no cerebro. Desde logo, iso é o que me pasou co referendo do brexit en Gran Bretaña.
Europa, pobre Europa, pensei aqueles días entristecido. E lembro o poema que publiquei en 2001, hai xa quince anos, titulado «A guerra, vertedeiro abaixo», que pertence ao meu libro Subversións:

 (...)
Europa, pobre e vella europa, que devoras os teus fillos
entanto falas de unión: pobre vella, europa, que lles pechas
as portas aos que veñen nas pateras e ábreste de pernas
para que te penetren con hamburguesas brancas de
Manhattan.
(...)

Certo, esa Europa, esa é a Europa triste, cada vez máis triste, que coñecemos. E esa é a Europa que, lamentablemente, quixemos. Non é, desde logo, a que eu quixen, nin contribuín nunca co meu voto a configurar; pero... é a Europa deseñada polos gobernos que os europeos e europeas elixiron ao longo destes anos.

Eu son profundamente europeísta; érao mesmo cando toda a esquerda alternativa –creo que moi equivocadamente– berraba contra a Constitución Europea que puido ser... e non foi. Son europeísta, claro, desde a conciencia de que os europeos e europeas non só non somos o centro do mundo senón que, ademais, temos unha enorme débeda histórica de solidariedade co resto do mundo.

Por suposto, esta Europa non me gusta.
Por suposto, outra Europa é posible.
Por suposto, existen moitas outras Europas.
E todas poden –e cada vez máis urxe facelo así– construírse desde a Unión e sen fronteiras. Pensar o contrario é anacrónico e confuso.
O brexit –o British Exit– da Unión Europea levou –leva– á equívoca asociación entre o neoliberalismo e a superestrutura da Unión Europea. O brexit é, entre outras cousas, unha consecuencia da aplicación das políticas neoliberais, pero tamén é –e resulta miope negalo– unha consecuencia do crecemento da xenofobia e da extrema dereita. Pero ambas as dúas cousas están intimamente relacionadas.

Con todo, non deixa de ser unha ironía do destino que fose Margaret Thatcher, quen introduciu en Europa o neoliberalismo furibundo e atroz de Ronald Reagan. A «dama de ferro» foi axiña ben retratada polos británicos co alcume The milk snatcher, precisamente por promulgar as primeiras medidas de recortes sociais (o alcume refírese á retirada do leite nas escolas). Máis tarde, a suposta «esquerda» que representaba a Terceira Vía de Tony Blair afianzou o neoliberalismo, novamente desde Gran Bretaña, debilitando, ata ao abandono, o discurso social da esquerda socialdemócrata europea.

Lamentablemente, a Unión Europea actual é a máis marcadamente neoliberal das existentes ata o de agora. E nunca se construíu unha Unión Europea social, transparente e alternativa porque Europa votou, masivamente, aos representantes neoliberais, especialmente nos últimos anos. Ora ben, iso non quere dicir que desde dentro das institucións europeas non sexa posible construír outra Europa.

Todo o contrario; a estrutura da unión é hoxe máis necesaria e imprescidible ca nunca para poder combater ese neoliberalismo aínda moito máis agresivo e salvaxe que se intúe nun futuro nada afastado. Pero, teñámolo claro, ese neoliberalismo que está a facer niño no mundo, ese neoliberalismo impío e marcadamente indomable, non vén da man dos representantes electos para os gobernos estatais ou europeos –que constitúen, simplemente, a súa correa de transmisión, os tristes executores– senón da man do incalculable, crecente e impredicible control das multinacionais e dos intereses financieiros que deseñan os grandes grupos de poder mundial.

As novas tecnoloxías (das que cómpre apropiarse criticamente xa) permitiron non só a globalización senón a deslocalización e, sobre todo, a descentralización dese poder case invisible que actúa tiranicamente sobre a cidadanía do planeta. E, lamentablemente, os gobernos estatais (sexan compracentes ou alternativos), anclados en estruturas administrativas pertencentes ao pasado, non son nin serán quen de facer fronte a ese enorme poder financieiro. Mesmo a liberdade de expresión se ve ameaza, pero non polos Estados.

E que pasa, por exemplo, se Facebook decide practicar a censura en Noruega? Que lei dese país pode impedirllo á unha compañía estadounidense? A liberdade de expresión dirímese hoxe no control de Internet e das Redes Sociais. Que Estado europeo pode, de seu, lexislar sobre Google, Twitter, Facebook, Amazon, Instagram, etc, etc, etc. e todas as súas normas de uso, condicións, intereses e caprichos?

De seu, a Unión Europea, constitúe un organismo supraestatal, global, multicultural, con diversos brazos, internacional e multi-identitario, que é moito máis eficaz e capaz para facerlle fronte ao poder económico, se houbese vontade política para iso (hoxe por hoxe, lamentablemente, non a hai). Xa que logo, non só por cuestións que teñan que ver coa propia identidade europea senón tamén por cuestións prácticas, estruturas como a da Unión Europea son máis necesarias ca nunca, porque unicamente desde administracións coma esa, globalizadas e hiperestatais, é posible ditar leis que devolvan o poder á cidadanía. O que sucede en Grecia é o exemplo máis visible e máis triste da impotencia dun Estado para actuar en solitario, aínda que neste caso os seus propios contrincantes estean na propia Unión.

Debilitar hoxe a Unión Europea é ancrónico e supón debilitar o futuro do poder e o control da cidadanía. E, por moito que algúns equivocados dogmas da esquerda máis social pensen o contrario, a alternativa non consiste en dinamitar as estruturas administrativas europeas e as súas institucións senón en combater o liberalismo desde a acción e o pensamento da esquerda (desde unha esquerda crítica e eficaz) para cambiar o sentido das políticas da Unión e contruír outra nova Europa, posible, que recoñeza as plurinacionalidade, a diversidade, a xustiza social, a transparencia, o diálogo, a soberanía absoluta da cidadanía. Debilitar hoxe a Unión Europea, reitero, é anacrónico e terriblemente ineficaz.

Isto exprésao extraordinariamente ben o sociólogo e pensador Zygmunt Bauman (unha das mentes máis capacitadas para analizar a sociedade actual, creador do termo «modernidade líquida»): «Ese matrimonio entre poder e política en mans do Estado-nación rematou. O poder globalizouse pero as políticas son tan locais coma antes. A política ten as mans cortadas. A xente xa non cre no sistema democrático porque no cumpre as súas promesas. É o que está a poñer de manifiesto, por exemplo, a crise da migración. O fenómeno é global, pero actuamos en termos parroquianos. As institucións democráticas non foron deseñadas para manexar situacións de interdependencia. A crise contemporánea da democracia é unha crise das instituciones democráticas».

Ao meu ver, resulta inxenuo pensar que o brexit supón a recuperación da soberanía cando os estados hoxe non son quen de controlar o poder financieiro trasnacional, nin as regras impostas polos xigantes tecnolóxicos e sométense ás leis e imposicións das multinacionais. Nese control é onde estaría, precisamente, a verdadeira soberanía nacional e cidadá hoxe.

Se alguén pode poñerlle fin ao neoliberalismo invasivo e abrasador co que o poder financeiro pretende neutralizarnos e silenciarnos para converternos en súbditos en vez de cidadáns é a resurrección dunha Europa, racional, libre, ilustrada, cívica, democrática, capaz, laica, social, transparente, próxima, diversa e, sobre todo... unida. O que cómpre é reinventar a Unión Europea e, para iso ningún pobo ten que renunciar á súa identidade.