Tres películas literarias

Nas últimas semanas circularon polas salas de cine, de xeito case simultaneo, tres películas literarias, tres películas que abordan a literatura como tema.

Teño a impresión, polo que puiden ler, de que a máis valorada pola crítica foi Paterson, curiosamente a que a min menos me gustou. Dirixida por Jim Jarmusch, Paterson conta a historia dun condutor de autobús que escribe poesía e faino nunha cidade, Paterson (New Yersey, USA), que foi berce de Allen Ginsberg e residencia literaria de parte da obra de William Carlos Williams, o poeta ao que o condutor do bus máis admira. A película, que se fai extremadamente aburrida, vai narrando o proceso de escrita do protagonista e a súa relación coa contorna. É, precisamente, a mirada poética que lanza sobre o seu redor en torno ao cotián o máis interesante dunha película que, lamentablemente, non consigue atrapar o interese do espectador ou espectadora e, nin tan siquera, espertar o interese pola poesía. A escasa consistencia do argumento non se contrarresta con ningún outro mecanismo que a faga atractiva e apetecible. Teño que dicir que me defraudou enormemente, cando menos con respecto ás expectativas creadas. Se do que se trata é de ver a linguaxe cinematográfica imbuída da linguaxe poética, hai películas que son verdadeiros referentes, como Bestias del sur salvaje ou Léolo. Se do que se trata é de levar a poesía ao cine como tema, sería conveniente facelo de xeito bastante máis atractivo, sen abandonar a propia linguaxe cinematográfica, porque a palabra espida, no cine, esixe que se combine coas regras propias da pantalla.

A segunda película literaria foi El editor de libros, dirixida polo británico Michael Grandage (por certo, titulada Genius na versión orixinal). Conta a relación entre o escritor Thomas Wolfe e o seu editor e descubridor Max E. Perkins (editor de Hemingway e Scott Fiztgerald) nun tempo en que a edición era ben diferente a hoxe e os editores aínda mandaban nos mercados. A película reflicte bastante ben a obsesión creativa de Thomas Wolfe e os seus excesos coa palabra, excesos que axiña corrixe o seu editor, entregado a el e os seus libros en corpo e alma. Unha das cuestións que se abordan con máis acerto son as dúbidas que asolan ao editor á hora de intervir decididamente no texto do escritor e as preguntas –que quedan no aire– de cales deben ser os límites, onde está a fronteira entre a colaboración e o desvirtuamento, entre a suxestión e a imposición; ata onde pode chegar a diferenza entre a obra orixinal e a obra publicada. Eu creo que o teño bastante claro, pero, como na película, tampouco o vou desvelar.
Unha reflexión literaria desde o cine que se deixa ver con gusto e interese. Por certo, salvando as distancias esta película ten ese aquel de ficcionar os propios escritores que me lembrou unha novela en torno á... literatura? que lin este ano, e que espero ter tempo para comentar algún día en Cabrafanada.

E a terceira película literaria destas últimas semanas foi para min, sen dúbida, a mellor das tres: El ciudadano ilustre, dirixida por Mariano Cohn e Gastón Duprat. Trátase dunha proposta arxentina que relata a historia dun recoñecido escritor (ficticio) que gaña o Premio Nobel e case inmediatamente é convidado polo alcalde da súa vila natal a unha serie de actos na súa honra. O escritor, que vive en Europa e abandonou o lugar onde naceu cando era moi novo, hai máis de 40 anos, e nunca regresou, decide cancelar todos os seus compromisos e aceptar o convite. Máis que unha película sobre a literatura, é unha película que nos obriga a reflexinar, desde a súa ironía e sarcasmo devastadores, en torno a como a literatura e a figura do escritor/a son vistos pola sociedade e como a dimensión mediática do escritor/a interfire na súa relación cos demais. Pero o debate céntrase, moi especialmente, nos convencionalismos da arte en relación co seu entorno, na súa proxección mediática, na capacidade ou disposición do escritor de compracer o poder cando todos esperan que o faga e na incomodidade e os problemas que provoca o feito de que o escritor/a non acepte esas convencións e reivindique a dimensión irreductible e insubornable da literatura como arte, como rebeldía. Cunha trama magnificamente ben construída e moi ben dosificada, a narración fílmica consegue envolvernos nunha atmosfera que chega a ser terriblemente inquedante.
Que sexa benvido o cine que aborda a literatura desde a gran pantalla, pero se tivese que elixir unha destas tres películas, sen dúbida ningunha, quedaría con esta última.