Señora Carme: a voz que retorna á terra

Aos 82 anos, cando eu a coñecín, a súa voz soaba envolvente, vigorosa e arrastrada como a de Édith Piaf: «Ai alá na flor dos meus anos / Ai fun anos sacrificada / Ai sufrín penas, sufrín males /Ai ai o que eu teño pasado». Na flor dos meus anos, ademais do título do seu único disco en solitario (unha verdadeira alfaia da música tradicional galega) constituíu o seu tema central, co que ela se sentía máis identificada. Como todo o que cantou, era unha melodía tradicional.
Onte a mediodía, Uxía deume a triste noticia de que a voz da Señora Carmen acababa de se apagar para sempre. Foi precisamente Uxía a que en 2007 me convidou a facerlle unha longa entrevista a esta muller inesquecible (entrevista que se recolle no DVD no disco) así como a escribir a súa biografía, que titulei A voz que vén da seitura.
A Señora Carmen era unha muller reservada, discreta e humilde, que desde moza viviu apañando coas cordas vocais as melodías da música tradicional galega para agochalas en cada poro e en cada enruga da súa pel. A música foi a apócema que sempre a fixo saír adiante. A pesar de que non comezou a cantar en público ata os 70 anos (da man de Malvela), nos carreiros da súa vida privada a música foi a imprescindible corrente que a empurraba, unha fonte de enerxía íntima, creativa, vital. Xa na súa adolescencia e mocidade cantaba mentres traballaba o campo a golpe de legón, cantaba cando camiñaba co fouciño e a gadaña ao lombo, cantaba mentres botaba o millo, mentres o apañaba, mentres sementaba a herba. Cantaba ao sachar, cantaba ao fregar a casa, cantaba no muíño, cantaba botando os feixóns, cantaba o prezo da froita que vendía no mercado do Porriño, cantaba cando viña da seitura, cantaba cando viña da segada. E as súas veciñas agachábanse detrás do millo para deleitarse en segredo co encontro daquela voz marabillosa. Cantaba con voz anónima e prodixiosa, esa que inundou durante toda a vida o acontecer cotián dos que a rodearon sen que o resto do mundo puidesemos aínda, lamentablemente, descubrila.
Pero ela nunca se considerou a si mesma unha voz en solitario. Sentía e reivindicaba con intensidade a súa pertenza a Malvela, o grupo de música tradicional de Mos –formado por mulleres e impulsado por Uxía– co que a súa voz renaceu para a canción.
Agora, esa voz retorna á terra que lle prestou o humus que a fixo intensa, telúrica e desgarrada, campesiña, vigorosa, nutritiva e identitaria. A min non me queda máis que mandarlle un aturuxo de vida e recoñecemento por aqueles fermosos días que me permitiu compartir con ela. E polo exemplo e o inesquecible galano que lle deixa á nosa cultura.